امروز همزمان با ۲۳ مهر روز ملی مبارزه با سل مقاله‌ای به قلم دکتر محمدرضا مسجدی مدیر عامل شبکه ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر با عنوان «سل،سیگار و سرفه» در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید. دکتر مسجدی در این مقاله با تشریح وضعیت ابتلا به بیماری سل، آخرین دستاوردها و راهکارهای جامعه پزشکی در خصوص پیشگیری و کنترل این بیماری عفونی را برشمردند. ایشان در این مقاله با تاکید بر مصرف دخانیات به عنوان یکی از عوامل خطر اصلی ابتلا به سل، مسئولین را به پیاده‌سازی مقررات و آیین‌نامه‌های مربوط به کنترل مصرف دخانیات دعوت نمودند. همچنین دکتر مسجدی عضو کمیته کشوری کنترل سل با اشاره به ساخت مرکز اختصاصی سل در شهر زابل به همت بنیاد خیریه نیکوکاری فردوس، این حرکت را اقدامی سازنده در راستای کنترل این بیماری در مناطق محروم توصیف کردند. متن کامل این بیانیه در سایت روزنامه اطلاعات همچنین سایت شبکه ملی پیشگیری از بیماریهای غیر واگیر در دسترس می‌باشد.
سل همه اعضای بدن را گرفتار می کند ولی بیشترین عضو مورد ابتلا ریه و شایعترین عامل آن سرفه است. بیمار مسلول با سرفه، هوای اطراف خود را آلوده می کند و میکروب از طریق تنفس وارد بدن دیگران شده، آنها دچار عفونت میشوند (نه بیماری). سیگار همه اعضای بدن را تحت اثرات زیان بخش قرار میدهد اما بیشترین گرفتاری مربوط به دستگاه تنفس و ریه‌ها است. بیماری سل هنوز جزو شایعترین بیماریهای عفونی است که عمدتا از طریق هوا و تنفس منتقل میشود. بیماری سل مهمترین علت مرگ بر اثر بیماریهای عفونی در جهان است و یکی از ده علت مهم مرگ و میر در سطح جهانی به شمار میرود.
تقریبا ۴/۲ درصد موارد مرگ در دنیا مربوط به بیماری سل است. در سال ۲۰۱۷ ،تقریبا ۱۰ میلیون مورد بیماری سل شامل ۸/۵ میلیون مرد ۲/۳ میلیون زن و ۱ میلیون کودک مورد انتظار بوده است، اما فقط ۴/۶ میلیون مورد ثبت و گزارش شده اند (۶۴درصد). مبتالیان به عفونتHIV ،۹درصد موارد سل را شامل میشوند. در حال حاضر ۸ کشور جهان ۶۶درصد موارد بیماری سل را در خود دارند که شامل: هند، چین، اندونزی، فیلیپین، پاکستان، نیجریه، بنگالدش و آفریقای جنوبی میشود .
در سال ۲۰۱۷ تقریبا ۶/۱ میلیون نفر در اثر بیماری سل در جهان فوت کرده اند که ۳۰۰ هزار نفر آنها مبتالیان بهHIV بوده اند. با این حال مرگ ناشی از بیماری سل از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ ، ۴۲درصد کاهش یافته که مدیون برنامه‌های جدی مبارزه با سل در سطح جهانی است.
در حال حاضر نزدیک به ۲ میلیارد نفر در سطح جهان آلوده به میکروب سل هستند و بیماری سل عمدتا مربوط به جوامع فقیر است. عوامل خطر و مستعدکننده برای بیماری سل شامل کم وزنی، مصرف مداوم کورتون یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، دیابت، عفونت HIV و به ویژه زندگی در کنار افراد مبتلا به بیماری سل است. راهبرد اخیر سازمان بهداشت جهانی مبنی بر «پایان سل» (TB END) بدین معنی است که تا سال ۲۰۳۵ ،مرگ ناشی از بیماری سل ۹۵درصد و بروز بیماری ۹۰درصدکاهش یابد. برنامه ریزی‌های سالهای اخیر مبتنی بر آسانسازی دسترسی به امکانات تشخیصی درمانی و حمایتی بیماران نیازمند اقدامات جدی مستمری است تا اهداف کلی حاصل شوند.
به طور کلی روند کم شدن بروز بیماری سل در بسیاری از کشورها بسیار کند است و در این کشورها همچنان بیماری سل از شیوع باال برخوردار است که نشان دهنده تداوم انتقال بیماری در میان افراد جامعه است.
ناکارآمدی سیستمهای بهداشتی همراه با گمراه کننده بودن عامل بیماری از علل مهم این نابسامانی به شمار میروند. به همین دلیل فقط در سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۶/۳ میلیون نفر از متلایان به بیماری سل تشخیص داده نشده و مورد درمان قرار نگرفته‌اند. اگر وضع به همین منوال بگذرد و اقدامات جدی و جدید صورت نگیرد، رسیدن به هدف «پایان سل» دست نیافتنی میماند.مهمترین اقدام برای توفیق درکنترل بیماری سل در سطح ملی و جهانی، (بیماریابی) پیدا کردن بیماران است که هنوز از حد استاندارد تعریف شده به میزان ۷۰درصد کمتر است. با توجه به این که سل از نمونه‌های بیماریهای عفونی است که مخزن آن انسان و منبع انتشار و گسترش بیماری، افراد مبتلا هستند، نقش بیماریابی در کنترل بیماری بهتر معلوم میشود. بیماریابی فعال در طول نیم قرن گذشته نقش مهمی در کنترل بیماری سل و پایین آوردن چشمگیر میزان آن در کشورهای پیشرفته ایفا کرده است ولی در سایر جوامع بیماری‌یابی عمدتا نزد گروههای پرخطر به ویژه اطرافیان بیماران مبتال به سل است.
چند مشکل اساسی در موضوع کنترل بیماری سل مطرح است که از مهمتری آنها یافتن روشهای تشخیصی سریع، دقیق، ارزان و قابل دسترس می‌باشد.
همچنین پیدا کردن و عرضه داروای جدید و مؤثر برای کوتاه کردن مدت درمان به کمتر از ۶ ماه است. البته بروز سل مقاوم به ریفامپین به عنوان مؤثرترین داروی ضد سل و بدتر از آن مقاومت در برابر ریفامپین و ایزو نیازید، مشکل جدی در سطح جهانی به شمار میرود. یکی از پیشرفتهای مهم و اخیر در تشخیص بیماری سل، ابداع تست تشخیصی سریع‌السیر سل و همچنین مقاومت به ریفامپین به نامRIF/MTB, Xpert است.
همچنین پس از چند دهه وقفه در معرفی داروهای مؤثر در درمان بیماری سل شامل ریفامپین، ایزونیازید، اتامبوتول و پیرازینامید، دو داروی جدید برای درمان سل مقاوم: Bedaqulineو Delamanid وارد بازارشده و در نزدیک به ۶۸ کشور در حال مصرفند.در زمینه واکسن نیز تحقیقات وسیع و گستردهای با حمایت مؤسسات خیریه در جریان است.
متأسفانه در سال ۲۰۱۷ ،۵۵۸هزار مورد سل مقاوم به ریفامپین(RR-TR) رخ داده که ۴۵۷هزار (۸۲ درصد مورد آنها نوعMDRیا مقاوم به دو داروی اصلی ریفامپین و ایزونیازید بودهاند. اما فقط ۱۶۰هزار مورد MDRثبت و گزارش شده اند (تقریبا یک سوم) و ۱۴۰هزار نفر آنها تحت درمان رژیم مخصوص قرار گرفته‌اند. البته علیرغم همه تلاش‌ها هنوز هم میزان موفقیت درمان مبتالیان به سلMDR حدود ۵۵ درصد است.
بسیاری از موارد جدید سل در ارتباط با سوء تغذیه، عفونتHIV ، استعمال دخانیات، بیماری دیابت و مصرف الکل هستند.
تحقیقات و مطالعات، رابطه جدی میان بیماری سل و سیگار (دخانیات) نشان داده اند. استعمال دخانیات خطر بیماری سل و مرگ ناشی از آن را افزایش میدهد و بیش از ۲۰ درصد بروز بیماری سل )انسیدانس) مربوط به استعمال دخانیات است؛ لذا کنترل استعمال دخانیات کمک اساسی به کنترل اپیدمی بیماری سل می کند و بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، استعمال دخانیات خطر بیماری سل را بیش از ۵/۲ برابر افزایش میدهد.
به این دلیل سازمان بهداشت جهانی توصیه می کند تا برنامه‌های ملی کنترل بیماری سل و کنترل دخانیات با هم هماهنگ و مرتبط باشند وآموزش مشترک در هر دو زمینه برای کارکنان بهداشتی انجام گیرد. به علاوه در ثبت بیماران مبتلا به سل، وضعیت استعمال دخانیات آنها ثبت شود و برای ترک راهنمایی شوند و بر مقررات اماکن عمومی عاری از دخانیات به صورت جدی تأکید شود (متأسفانه بر اساس مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی قهوه خانه‌ها از اماکن عمومی خارج شده اند تا نظر شورای محترم نگهبان چه باشد). جالب است در کنترل بیماری سل به افزایش مالیات دخانیات برای کم کردن مصرف مواد دخانی تأکید شده است (متأسفانه مالیات واقعی بر دخانیات در کشور ما در پایینترین حد جهانی است.)
وضعیت بیماری سل در کشور ما به دنبال تلاش‌های همه جانبه شرایط بهتری را گذرانده و از نظر کلی در شرایط متوسط و خوب تقسیم بندی میشویم. اگر چه پراکندگی بیماری سل در کشور یکسان نیست و هنوز استان‌های سیستان و بلوچستان به ویژه منطقه زابل و استان گلستان بالاترین ارقام بیماری سل را در بردارند. تقویت شبکه آزمایشگاهی و تأمین به موقع داروهای ترکیبی و استاندارد ضامن موفقیت‌های بدست آمده است و هرگونه سهل انگاری میتواند عواقب نامطلوب به بار آورد. مشارکت مردم و سازمانهای حمایت‌گر و خیریه مثل همه کشورهای جهان که به موفقییت دست یافته‌اند باید همت حاکمیت باشد. تلاش بنیاد نیکوکاری فردوس در ایجاد مرکز اختصاصی سل در شهر زابل و در محدوده دانشگاه علوم پزشکی زابل میتواند ضمن ارائه خدمت به محرومان منطقه، جایگاهی برای آموزش و تربیت نیروی انسانی در بعد منطقه‌ای شامل افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، آذربایجان، عراق و … باشد.
ما رویای فردایی را به تصویر کشیده ایم که درآن مردمان سرزمینمان؛ در مقابله با بیماریهای غیر واگیر، آگاه و توانمند، مسئول و پیشگام هستند، و در سایه توانی که فارغ از رنجوری ناشی از بیماریهای غیر واگیر ایجاد شده است، برای رفاه و آبادانی و توسعه ایران عزیزمان تلاش می نمایند.
اطلاعات بیشتربیماری های غیر واگیر گروهی از بیماری ها است که در آن عامل بیولوژیک در انتقال بیماری وجود ندارد و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود. این بیماری ها سالانه ۴۱ ملیون قربانی در سراسر جهان میگیرد. ۷۱ % از مرگ و میر جهانی به دلیل ابتلا به بیماری های غیر واگیر است.
اطلاعات بیشتربیماریهای غیرواگیر، عامل بروز ۷۶ درصد مرگ و میر در ایران است که در رأس آنها سکته‌های قلبی و عروقی با ۴۴ درصد، اولین عامل مرگ در ایران است.
اطلاعات بیشتر
